Twoje dziecko zaczyna koślawić kolana bądź stopy? Nie panikuj!
Iksowate kolana, koślawość kolan to powszechnie spotykane określenia na jedną z częściej pojawiających się deformacji w obrębie kończyn u dzieci.
Koślawość kolan to nic innego jak nieprawidłowe ustawienie kości udowej względem piszczelowej, które powoduje zły rozkład obciążania powierzchni tworzących staw kolanowy. Nie oznacza to jednak, że trzeba panikować i martwić się na zapas upatrując w tym początku poważnej wady zagrażającej prawidłowemu rozwojowi kości u Twojego dziecka.
Zacznę od tego, że w prawidłowym rozwoju dziecka następuje zmiana ustawień kolan zarówno w kierunku szpotawości (potocznie określane jako beczkowate ustawienie nóg) jak i koślawości (potocznie iksowate):
Mniej więcej około 1 roku życia wraz z rozwojem nowych funkcji motorycznych u dziecka takich jak aktywne wstawanie, kroczenie bokiem przy meblach, a w końcu pierwsze próby samodzielnego chodzenia, nogi dziecka ustawiają się w pozycji szpotawej. Jest to związane z tym, że do tego momentu dziecko:
– przemieszczało się na czworakach gdzie punkty podporu stanowiły rączki, kolana i wierzchnia część stóp, a ruch jaki pojawiał się w obrębie stawów biodrowych w trakcie przemieszczania do przodu to zgięcie i lekka rotacja zewnętrzna
– w trakcie siedzenia i zabaw na podłodze ustawiało nogi w pozycji szpotawej, trzymając bardzo często zabawki na podłodze przed sobą, między nogami
– podczas pierwszych prób stawania stawało na szeroko rozstawionych nogach z lekko zgiętymi kolanami
W wieku około 2 lat gdy chodzenie nabiera większej płynności, dziecko zdecydowanie bardziej woli przemieszczać się na dwóch nogach, często trzymając różne przedmioty w rączkach. Związane z tym obciążanie nóg, ciągły wzrost powodują, że na tym etapie nogi ustawiają się w pozycji neutralnej (nie są ani szpotawe ani koślawe) lub w lekkiej koślawości. Koślawość kolan w tym okresie wiąże się z koślawością w obrębie stóp (obniżenie łuku przyśrodkowego stóp i koślawe ustawienie pięt). Dzieje się tak ponieważ w wyniku koślawości stóp, kość piszczelowa i strzałkowa przesuwają się przyśrodkowo i rotują do wewnątrz na kości skokowej stanowiącej połączenie pomiędzy stopą a podudziem.
W wieku około 3 lat koślawość w obrębie stóp ale też kolan jest już wyraźnie widoczna i jest to moment, w którym wielu rodziców szuka porady u specjalistów obawiając się negatywnego wpływu koślawości na dalszy rozwoj dziecka.
Z moich obserwacji wynika, że często w tym momencie pojawia się decyzja o zastosowaniu wkładek korekcyjnych na stópki dziecka. Decyzja czy są one rzeczywiście potrzebne i konieczne powinna pojawić się jednak dopiero po konsultacji u ortopedy lub fizjoterapeuty.
W wieku 4- 5 lat opisane powyżej deformacje czyli koślawość stóp i kolan są nadal obecne. Przyjmuje się, że do około 6 roku życia jest to normalny, prawidłowy etap rozwoju kośćca dziecka. W tym wieku powinno być już jednak widoczne stopniowe zmniejszanie się koślawości kolan.
W wieku około 12 lat następuje ostateczne utrwalenie pozycji kolan.
Co powinno Cię zaniepokoić?
Powodem do niepokoju mogą być sytuacje, w których deformacje w obrębie kolan i stóp przebiegają asymetrycznie np. jedna noga jest ustawiona prosto, a druga koślawa lub kiedy stopień deformacji po lewej i prawej stronie jest zupełnie inny.
W takiej sytuacji na pewno warto udać się do specjalisty (pediatry, ortopedy), który podczas rozmowy z rodzicami i badania dziecka będzie w stanie wychwycić ewentualne nieprawidłowości wymagające dalszej diagnostyki.
Na co warto zwracać szczególną uwagę?
Niezależnie od faktu, że zmiana ustawień kolan (szpotawość/koślawość) jest związana z fizjologicznym rozwojem i z czasem ma szansę całkowicie zniknąć, warto zwrócić uwagę na potencjalne czynniki mogące sprzyjać utrwalaniu wad.
Z mojego punktu widzenia w zakresie profilaktycznego działania niezwykle istotne są:
- Odpowiednio dobrane obuwie dla dziecka
Jeśli kupujesz dziecku nowe buty w sklepie zwróć uwagę na to o czy pisałem w materiale „Co nasze dzieci noszą na stopach”. Gdy trafią Wam się natomiast „niezniszczone” buty od znajomych lub kogoś z rodziny, „bo ich dziecko szybko wyrosło” musisz zwrócić szczególną uwagę czy podeszwa buta nie jest starta, zdeformowana (czy ma taka samą grubość po każdej stronie w okolicy pięty) oraz czy but postawiony na płaskiej powierzchni nie stoi krzywo.
- Prawidłowe siedzenie
W trakcie zabaw Twojego dziecka na podłodze zwracaj uwagę aby nie siadało na kolanach, z piętami i stopami na zewnątrz w tzw. literę „W”. Niestety bardzo często jest to „ulubiony” sposób siadania naszych pociech. Bądźmy na to wyczuleni, ponieważ taki sposób siadania sprzyja utrwalaniu się koślawości kolan poprzez rozciąganie więzadeł zapewniających ich stabilizację. Zdecydowanie bardziej wskazaną pozycją jest siadanie na tzw. „kokardkę”. W tej pozycji stawy kolanowe i więzadła nie są narażone na deformacje. Dużo mniejsze jest też działanie sił wyważających na stawy biodrowe. Pamiętaj również, już na tym etapie życia Twojego dziecka, o prawidłowym ustawieniu jego pleców. Zasada „plecy prosto” powinna już powoli zaczynać być wprowadzana w życie.
- Ćwiczenia ogólnorozwojowe
Jeśli w programie przedszkola nie ma różnych aktywności w formie zabaw, które pozwolą na nabywanie przez Twoje dziecko ogólnej sprawności, nawyku „ruszania się”, na pewno warto wprowadzić do codziennych zabaw kilka ćwiczeń z dzieckiem, które odpowiednio poprowadzone dadzą wiele frajdy (pokaże Wam jak może to wyglądać już niedługo w oddzielnym materiale).
- Zastosowanie wkładek do butów lub obuwia profilaktycznego
Utrzymywanie się fizjologicznej koślawości kolan do wieku około 6 lat nie oznacza wcale, że nie można w tym czasie działać tak aby zapewnić bardziej sprzyjające warunki do prawidłowego rozwoju dla Twojego dziecka.
Badania z krajów skandynawskich szeroko opisują dużą rolę profilaktyki w zakresie kształtowania kośćca w poszczególnych etapach rozwoju dziecka. Odpowiednio dobrane wkładki zapewniające podparcie łuku przyśrodkowego stopy i supinację pięty (korekcja koślawego ustawienia pięty) są świetnym rozwiązaniem. Warunek jest oczywiście taki, że zostaną dobrze, indywidualnie zaprojektowane do stóp Twojego dziecka i będą regularnie wymieniane wraz ze zmianą kolejnych butów.
- Zabawki do swobodnej lokomocji
Pamiętaj, aby zwrócić uwagę na wszelkiego rodzaju zabawki do przemieszczania, z jakich korzysta Twoje dziecko. Mam tu na myśli przede wszystkim dwa typy zabawek:
Różnego rodzaju autka i inne tego typu zabawki z kółkami, na których dziecko siada, chwyta za kierownicę i przemieszcza się odpychając nogami od ziemi. Tego typu przyrządy często sprawiają, że dziecko, które siedzi nisko na siedzisku (wysokości siedziska najczęściej nie da się bowiem regulować), aby się przemieszczać odpycha się od ziemi ustawiając kolana w koślawości co wpływa bardzo negatywnie na prawidłowy rozwój.
Rowerki biegowe – generalnie rowerki biegowe to świetne rozwiązanie dla dzieci i powinny być stosowane zamiast rowerów z bocznymi kółkami (dlaczego dowiecie się w jednym z kolejnych wpisów). Powinny one być odpowiednio dobrane do wzrostu dziecka i mieć możliwość regulacji ustawienia siodełka, tak by dziecko w trakcie odpychania, siedząc na siodełku miało pełny wyprost w stawach kolanowych, ze stopami ustawionymi płasko na podłożu. Wraz z nabywaniem wprawy w jeździe na rowerku możecie spokojnie podnieść dziecku siodełko nieco do góry, aby w trakcie odpychania, gdy stopa znajduje się już nieco w tyle względem siodełka, musiało wykonać ruch zgięcia podeszwowego stopy angażując do pracy mięśnie zginające stopę do dołu. Ma to duże znaczenie pod kątem wzmacniania tych mięśni, bo im będą one mocniejsze tym lepiej będą stabilizować stopę w trakcie chodzenia i biegania, a przez to zapobiegać koślawości stóp.
Kiedy zauważysz, że Twoje dziecko zaczyna koślawić kolana bądź stopy, nie panikuj! Warto obserwować czy wada nie pogłębia się w krótkim czasie, bądź tak jak pisałem, nie przybiera asymetrycznego charakteru. Jeśli masz duże obawy warto udać się do specjalisty po poradę.
Pamiętaj również, że tym co na pewno warto zrobić, to ruszać się razem z dzieckiem, wykonywać ćwiczenia w formie zabawy. Wówczas Twoje dziecko wyrobi sobie nawyk aktywnego spędzania czasu co będzie procentować w przyszłości, a dodatkowo dostanie dużo pozytywnych bodźców potrzebnych dla prawidłowego rozwoju.
